موز دارای گونه ها و انواع مختلفی است که هر یک دارای طعم، رنگ و اندازه مشخص هستند یک نوع آن بسیار درشت و نوعی از آن هم خیلی ریز است که مزه شیرینی دارد.

موز سبز که به شکل میوه‌ای نارس در گروه سبزیجات قرار گرفته در اغلب کشورهای شرق آسیا همراه با برنج پخته و یا گاهی سرخ می‌شود.

دسته دیگر موزهای رسیده هستند که دارای مقادیر فراوانی کربوهیدرات به شکل گلوکز و فروکتوز بوده که به سرعت قابل هضم هستند.

موز از پر انرژی‌ترین میوه به شمار می آید که یک عدد متوسط آن تقریباً 200 کیلو کالری انرژی فراهم می‌کند. علاوه بر آن منبع غنی از ویتامین ب6 (حدود 7 میکروگرم) می‌باشد، این ویتامین که علاوه بر موز در ماهی، جگر، گوشت مرغ، سیب‌زمینی و غلات هم یافت می‌شود، در شکستن پروتئین‌ها و تنظیم و سلامتی گلبول‌های قرمز، سیستم عصبی و سیستم ایمنی نقش بسزایی دارد.

به هر حال موز تنها میوه‌ای است که از سن سه ماهگی در برنامه غذائی کودک قرار می‌گیرد. زیرا به علت بافت نرم و شیرینی و طعم مطلوب آن بسیار مورد علاقه کودکان است.

ترکیبات شیمیایی

موز دارای ویتامین های آ، ب، ث و هشتاد درصد قند و املاحی نظیر پتاسیم، کلسیم، آهن و فسفر است. ولى از نظر مواد چربى - سفیده اى - ترشى - سلولز و کلسیم فقیر است و به همین جهت کسانى که قوت غالب آن ها این میوه است، پس از مدتى مبتلا به اختلالات معدى و سوء هاضمه و یبوست شده، کم خون و ضعیف مى شوند.

دیابت

موز نارس برای افرادی که می‏خواهند مقدار قند خون خود را ثابت نگه دارند، از قبیل بیماران دیابتی، مفید است.

فشار خون بالا

ماده معجزه آسا موجود در موز که سیستم گردش خون را تنظیم می کند پتاسیم است. همان طور که می دانیم برای داشتن فشار خون مناسب، مصرف کم نمک، سدیم و مصرف زیاد منابع پتاسیم،کلسیم و منیزیم بسیار مفید است. به دلیل کم بودن مقدار سدیم و زیاد بودن مقدار پتاسیم موز، این میوه برای افراد دارای فشار خون بالا بسیار ایده‏آل است.

بیماری قلبی

پتاسیم موز نه تنها از طریق کاهش فشار خون، بلکه به وسیله ممانعت از فعالیت رادیکال‏های آزاد مخرب و هم چنین به وسیله پیشگیری از تشکیل لخته خون، به حفظ سلامتی قلب کمک می‏کند.

درمان طبیعی زخم معده

تحقیقات نشان می دهد که اثر موز بر روی زخم معده بیشتر از داروهای دیگر است. موز تنها میوه ای است که مبتلایان به زخم معده بدون هیچ پرهیزی می توانند از آن استفاده کنند. این میوه می تواند فضای اسیدی که میوه های دیگر ممکن است در معده به وجود آورند را از میان ببرد و محیط معده را خنثی نگه دارد. به عبارتی دیگر موز به علت اثر آنتی‌اسیدی که دارد از زخم معده و اثرات ناشی از آن جلوگیری می‌کند.

اسهال خونی

خیس کردن موز در آب به همراه قدری نمک به عنوان یکی از موثرترین روش های درمان اسهال خونی به شمار می رود. موز هم چنین برای جلوگیری از ایجاد اسهال در کودکان نیز مفید است؛ اما پیش از مصرف باید به خوبی آن را له کرده و سپس به کودک بدهید.

کمک به سیستم هاضمه

امروزه پژوهشگران معتقدند که موز به سیستم هاضمه کمک می کند و حس جوانی و شادابی را در فرد زنده نگه می دارد.

موز می تواند در نگه داشتن کلسیم، فسفر، و نیتروژن کمک کند. کلیه ی موارد فوق برای ایجاد بافت های مناسب هاضمه مهم هستند.

موز دارای نوعی شیرینی طبیعی است که به حفظ شادابی و تسریع متابولیسم در فرد کمک می کند.

اختلالات قاعدگی

موز پخته شده به همراه کشک می تواند اختلالات مربوط به زمان قاعدگی از جمله دردهای شدید قاعدگی و خونریزی شدید را کاهش دهد.

موز سبب ترشح هورمون پروژسترون می شود و از خونریزی زیاد جلوگیری می نماید.

آرتروز و نقرس

موز برای تسکین و درمان التهاب مفاصل و نقرس مفید است. اگر برای مدت زمانی در حدود 3 تا 4 روز در رژیم غذایی خود از موز استفاده کنند، در بهبود بیماری بسیار کمک خواهد کرد. بیمار می تواند درطول این زمان، روزانه 8 تا 9 موز مصرف کرده تا بهبودی سریع تر حاصل شود.

کم خونی

از آن جایی که موز سرشار از آهن است، در درمان کم خونی نیز موثر است. این میوه توانایی آن را دارد که تولید هموگلوبین موجود در خون را به بالاترین میزان خود کاهش دهد.

اختلاات ادراری

آبی که از ساقه ی موز گرفته می شود به عنوان یکی از معروف ترین شیوه های درمانی اختلالات ادراری محسوب می شود. این ماده توانایی بهبود عملکرد کبد و کلیه را دارد و از شدت بیماری در مثانه می کاهد. به این صورت که عفونت و یا مسمومیت موجود در اعماء و احشا را پاک کرده و آن را به همراه ادرار از بدن خارج می کند. هم چنین برای دفع سنگ کلیه، سنگ مثانه، صفرا و پروستات نیز موثر است. برای دفع سنگ ها موز را با کدو مخلوط کرده و بعد میل نمایید.

اضافه وزن

رژیمی که در آن از موز له شده به همراه شیر استفاده شود، به عنوان یکی از بهترین شیوه های درمانی چاقی به شمار می رود. به این ترتیب که رژیم غذایی خود را به مصرف روزی 6 موز محدود کرده و موزها را با شیر مخلوط کنید و بخورید. این رژیم غذایی را برای 10 تا 15 روز ادامه دهید. پس از این دوره میوه وسبزی های سبز رنگ را نیز  می توانید به رژیم غذایی خود اضافه کنید. میزان مصرف روزانه موز را به تدریج از 6 عدد به 4 عدد کاهش دهید. این رژیم را می توانید تا زمانی که به نتیجه ی دلخواه می رسید، ادامه دهید.

یبوست و اسهال

موز در جلوگیری از اسهال و یبوست نقش مهمی دارد. این میوه شامل موادی است که مکانیسم و عملکرد بافت های روده ای را در حد طبیعی نگه می دارد. در زمان یبوست بافت موز به گونه ای عمل می کند که سبب می شود روده به اندازه ی کافی آب به خود جذب کند. این امر به دلیل وجود پکتین در موز اتفاق می افتد؛ به این شکل که آب زیادی را در خود انباشته کرده و به توده سازی در روده کمک می کند.

زخم و سوختگی

می  توانید با له کردن موز، یک مرهم فوق العاده برای زخم ها و سوختگی های خود درست کنید. می توانید این خمیر چسبناک را بر روی محل زخم و سوختگی بمالید و سپس روی آن را بانداژ کنید. اگر بلافاصله پس از سوختگی این کار را انجام دهید، از تاول زدن جلوگیرى مى شود.

مشکلات کلیوی

موز حاوی مقادیر بالایی کربوهیدرات بوده و میزان نمک و پروتئین آن پایین است، به همین دلیل برای بیماران کلیوی انتخاب مناسبی به شمار می رود. این میوه برای افراد اورمی (نوعی مسمومیت ناشی از ازدیاد اوره در خون) مفید است.

فراموشی در سالمندان

کمبود پتاسیم سبب فراموشی می‏شود. افراد سالمند، از این نظر بسیار آسیب‏ پذیر هستند، زیرا تمایل به مصرف میوه و سبزی‏های تازه در آن ها کمتر است. موز رسیده که سرشار از پتاسیم است، دارای قابلیت جویدن و هضم آسانی نیز است. یک موز رسیده نیاز روزانه یک فرد بزرگسال به پتاسیم را به میزان 11 درصد تأمین می‏کند.

موز و  منبع سریع انرژی

یک موز رسیده که دارای نقاط و لکه‏های قهوه‏ای زیادی است، دارای حدود 23 گرم قند و 2 گرم نشاسته است. قند آن به سرعت هضم شده و جذب دیواره روده کوچک گشته و بدین طریق وارد جریان خون می‏شود. بنابراین موز یک میان ‏وعده عالی پس از انجام ورزش است، زیرا در این هنگام سوخت سریع قند در طی یک ساعت فعالیت مورد نیاز بدن است تا به عضلات امکان بازسازی ذخایر کربوهیدراتی‏شان (گلیکوژن) را دهد.

به دلیل جذب سریع قند موز، این میوه دارای شاخص گلایسمی بالایی است. موز رسیده برای بیماران دیابتی توصیه نمی‏شود. هم چنین افرادی که تمایل به کنترل وزن دارند، نباید از موز رسیده استفاده کنند. موزهایی که به رنگ زرد هستند دارای شاخص گلایسمی متوسطی می‏باشند. (این شاخص نشان می‏دهد که به ازای مقدار مشخصی از یک ماده غذایی مقدار قند خون چقدر بالا می‏رود و این شاخص نسبت به گلوکز که دارای شاخص گلایسمی 100 است سنجیده می‏شود.)

روش نگهداری

موز به هنگام رسیدن تولید گازی به نام اتیلن می‏کند. در صورت مجاورت این گاز با سایر میوه‏ها، سبب رسیدن آن ها می‏شود. برای جلوگیری از این فرآیند، موز را باید جدا از سایر میوه‏ها نگهداری کرد. در عین حال نیز از این خاصیت موز می‏توان برای رسیدن میوه‏هایی که هنوز کال هستند، استفاده مطلوب نمود.

برای کند نمودن رسیدن موز آن را در یخچال نگهداری کنید و برای تسریع رسیدن موز، آن را در یک پاکت کاغذی یا داخل روزنامه و در دمای اتاق قرار دهید.

نگهداری موز برای مدت طولانی امکان پذیر نیست و این میوه در مدت زمان کوتاهی از بین می رود  برای این که مدت زمان بیشتری بتوانید این میوه را نگهداری کنید باید آن را درون کاغذ آلومینیومی بپیچید و در یخچال بگذارید. به این ترتیب آن را برای زمان بیشتری حفظ خواهید کرد.

کاربرد سنتی

در طب باستان هند و ایران این میوه ی طلایی به دلیل خواص بسیار زیادش به عنوان کیمیای جوانی شناخته می شده است. در هندوستان مغز ساقه موز را ورقه ورقه کرده و آن را با ماهی و یا تنهایی می پزند و مانند سایر سبزی ها می خورند.

از سوزاندن شاخ و برگ خشک شده ى گیاه موز خاکسترى به دست مى آید که در بعضى از شهرهاى هندوستان با آن لباس مى شویند و به جاى صابون به کار مى برند و نیز از این خاکستر مى توان قلیا و تیزاب صابون درست کرد.

در چین بیشتر ریشه و شیره گیاه و میوه و گل آن مصرف درمانی دارد.

در هندوچین جوانه‏های انتهایی شاخه‏ها را به مادران شیرده می‏دهند تا ترشح شیر آن ها افزایش یابد.

در اندونزی از جوشانده میوه برای قطع خونریزی استفاده می‏شود.

در آفریقا از جوشانده ریشه و پوست گیاه به صورت حمام گرم برای معالجه سرطان معده استفاده می‏گردد.

منابع:

URSELL, A: HEALING FOODS, DORLING AND KINDERSLEY, 1STED, LONDON. 2000`P. 90

2ـ میرحیدر، حسین، معارف گیاهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، تهران، 1377، صص 224 ـ 215

3ـ نوری، مهدی، اصول تغذیه و رژیم‏های غذایی، مؤسسه نشر کلمه، چاپ اول، تهران، 1371، ص 196.

4ـ مهرین، مهرداد، خواص میوه‏ها و خوراکی‏ها، انتشارات خشایار، چاپ چهارم، تهران، 1373، صص 196 ـ 195.